معاون برنامه‌یزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اشاره به اینکه فاجعه زیست محیطی دریاچه ارومیه در کل کشور رخ داده است، گفت: به خاطر برداشت‌های غیر مجاز، تراز دریاچه 20 متر کاهش یافته و میزان روان‌آب‌ها با توجه به بارش کم نیز 46 درصد نسبت به میانگین دراز مدت کاسته شده و دریاچه رو به خشک شدن رفته است.
به گزارش خبرنگار سایت خبری محیط زیست ایران (IENA)، علیرضا دائمی روز پنجشنبه در همایش هم اندیشی در خصوص راهکارهای اجرایی نجات دریاچه ارومیه در تالار علامه امینی دانشگاه تهران گفت: درشرایط نرمال عمق دریاچه 4.5 متر، سطح دریاچه 5320 کیلومتر مربع و غلظت نمک 240 گرم در لیتر است درحالی که اکنون غلظت نمک 400 گرم در لیتر و عمق دریاچه کمتر از یک متر شده است.
به گفته وی از سال 1971 منطقه دریاچه ارومیه، پارک ملی و سایت رامسر از سال 1975 شناسایی شد؛ دریاچه ارومیه جزو مرتفع‌ترین دریاچه‌های دنیاست.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اشاره به وضعیت بارش‌ها در حوزه ارومیه گفت: در منطقه دریاچه ارومیه میزان بارش 250 تا هزار میلیمتر و به طور متوسط 380 میلیمتر است این درحالی است که در 16 سال اخیر میزان بارش به 315 میلیمتر رسیده است.
دائمی با اشاره به این‌که میزان شورآبه در دریاچه ارومیه 11 میلیارد متر مکعب است، افزود: میزان بارندگی درحوزه دریاچه ارومیه در سال آبی 92-91 معادل 237 میلیمتر، در سال آبی 91-90 معادل 205 میلیمتر و در دراز مدت 242 میلیمتر بوده است.
وی با اشاره به کاهش 16 درصدی بارندگی نسبت به سال گذشته و با بیان این‌که میزان بارندگی حوضه دریاچه ارومیه نسبت به متوسط درازمدت دو درصد و حجم روان‌آب‌ها 46 درصد کاهش پیدا کرده است، اظهار کرد: فاجعه زیست‌محیطی دریاچه ارومیه در کل کشور نیز رخ داده است اما با وجود بسته‌بودن حوزه ارومیه، دریاچه رو به خشک‌شدن رفته است.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو ادامه داد: در حوزه کرخه نیز چنین شرایطی دیده می‌شود و میزان روان‌آب‌ها 46 درصد کاهش پیدا کرده است.
دائمی با اشاره به این‌که از نظر تغییر اقلیم درحال حاضر در بدترین شرایط در صد سال اخیر هستیم، گفت: در سال 1374 تراز دریاچه ارومیه از شرایط طبیعی خارج شده و افزایش پیدا کرده بود اما به طور کلی در 100 سال اخیر تراز دریاچه ارومیه از 1387 به 1270.60 سانتی متر رسیده است.
وی با اشاره به این‌که مشکل کاهش آب دریاچه از سال 78 شروع و در سال 80 مطرح شد، اظهار کرد: سازمان حفاظت حیط زیست و وزارت نیرو با استفاده از کارشناسان داخلی و خارجی مسئله را بررسی کردند اما با وجود همه تلاش‌ها سالانه 25 تا 30 سانتی‌متر از تراز دریاچه کاسته شد.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اشاره به سدهای مخزنی حوزه ارومیه نیز گفت: مهمترین سدها، سدهای بوکان و مهاباد هستند که بیشترین مخازن را دارند اما مخزن این سدها نیز در حال حاضر 52 و 30 درصد آب دارند. بنابراین دراین بخش با کمبود آب مواجه هستیم.
دائمی با اشاره به انتشار بیش از 100 جلد کتاب درباره دریاچه ارومیه و مطالعات بسیاری که صورت گرفته بر لزوم تدوین نقشه راه تاکید کرد و گفت: حدود شش میلیون نفر در حوزه دریاچه ارومیه هستند که از آب استفاده می‌کنند. از سوی دیگر 12 رودخانه در تامین 95 درصد آب دریاچه ارومیه نقش دارند از جمله زرینه رود و سیمینه رود که به ترتیب 41 و 11 درصد آب شیرین دریاچه را تامین می‌کنند. همچنین رودخانه آجی چای نیز 10 درصد آب دریاچه را تشکیل می‌دهد که آب تلخ است و نمک زیادی دارد.
وی با اشاره به این‌که در وزارت نیرو و محیط زیست سهم مصرف از سهم محیط زیست جدا می‌شود، گفت: در آذربایجان غربی دو میلیارد متر مکعب آب است که 1.8 میلیارد متر مکعب سهم دریاچه است در حالی که یک میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌شود.
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو ادامه داد: به طور کلی در حوزه دریاچه ارومیه میزان آب‌های تجدیدشونده 6.8 میلیارد متر مکعب است که 3.1 میلیارد سهم رودخانه و 3.7 میلیارد متر مکعب سهم مصرف در نظر گرفته می‌شود.
دائمی با اشاره به این‌که 2.5 میلیارد متر مکعب مخزن قابل تنظیم در حوزه دریاچه ارومیه وجود دارد که 1.7 میلیارد متر مکعب آب دارند، گفت: تعداد زیادی سد نیز در منطقه در دست مطالعه و اجرا است که میزان بزرگی از مخازن را تعریف می‌کند.
وی با اشاره به این‌که دشت‌های حوزه دریاچه ارومیه دشت‌های ممنوعه هستند، اظهار کرد: از این دشت‌ها نباید آب زیرزمینی برداشت شود در حالی که 24 هزار چاه غیر مجاز در یکی دو سال اخیر با وجود افزایش خشکسالی حفر شده است.
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اشاره به دو برابر شدن مصرف آب نیز گفت: در گذشته 158 هزار هکتار اراضی کشاورزی در منطقه بود درحالی که در سال 90 میزان این اراضی به 450 هزار هکتار رسیده است؛ بنابراین شاهد افزایش 300 هزار هکتاری اراضی کشاورزی هستیم.
دائمی تصریح کرد: در گذشته کمتر از دو میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی درحوزه دریاچه ارومیه مصرف می‌شد اما امروزه میزان مصرف به پنج میلیارد متر مکعب رسیده است.
وی با اشاره به عوامل موثر بر کاهش ذخیره آبی دریاچه ارومیه اظهار کرد: کاهش نزولات جوی، گرم شدن دو درجه‌ای حوزه، افزایش میزان تبخیر آب تا مقدار یک متر در سال، برداشت غیر مجاز از آب‌ها، توسعه کشاورزی، کم بودن راندمان آب در بخش کشاورزی و صنعت، نوع الگوی کشت به گونه‌ای که پر مصرف‌ترین محصولات در منطقه کشت می‌شوند، احداث میان‌گذر دریاچه ارومیه و توسعه سازه‌های هیدرولیکی که خوشبختانه براساس دستور شورای عالی آب متوقف شدند عواملی هستند که بر کاهش ذخیره‌ آبی تاثیرگذار بودند.
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اشاره به این‌که ایجاد برنامه جامع مدیریت حوزه، تعریف 24 طرح نجات دریاچه و تصمیم به تخصیص اعتبارات مورد نیاز در گذشته گفت: بخش عمده‌ای از اعتبارات در اختیار دستگاه‌ها نگرفت و طبعا طرح‌ها به درستی انجام نشد.
دائمی با اشاره به طرح لایروبی رودخانه‌ها که کامل انجام نشد، افزود: گفت: در دریاچه ارومیه حدود چهار متر رسوب گذاری شده کف دریاچه بالا آمده است بنابراین هر چه آب رها می‌شود قبل از رسیدن به پهنای دریاچه تبخیر می‌شود.
وی با بیان این‌که خوشبختانه تالاب‌های اطراف حوزه دریاچه ارومیه حفظ شده‌اند، ادامه داد: راهکارهای پیشنهادی برای نجات دریاچه ارومیه در 16 موضوع مطرح هستند که اولین بحث مربوط به اجرای مدیریت به هم پیوسته است.
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اشاره به دیگر راهکارهای مطرح گفت: کاهش برداشت از آب‌های زیرزمینی، استفاده از روش کم آبیاری، مدیریت بهینه مصرف، جلوگیری از توسعه بی رویه کشاورزی، انسداد چاه‌های غیر مجاز، جلوگیری از ساخت سدها و اعمال مدیریت به هم پیوسته و حکمرانی آب از راهکارهای مطرح موجود هستند.
دائمی با اشاره به این‌که تولید محصول در حوزه دریاچه ارومیه از دو میلیون تن به 8.5 میلیون تن افزایش پیدا کرده و اقلیم نیز همزمان تغییر کرده است، اظهار کرد: تاسیسات آب در منطقه با نگاه نقطه‌ای بود و نظرهای غیر کارشناسی اعمال شده است.
وی با اشاره به این‌که جمع بندی تصمیمات کارگروه مشترک نجات دریاچه ارومیه به 15 مهر ماه موکول شده است، گفت: در حال حاضر طرح‌های مطرح، بازگشایی مسیر آبراهه‌های ورودی به دریاچه و تالاب‌های جنوبی دریاچه و تسهیل در انتقال آب به دریاچه، ساماندهی چاه‌های حوضه آبریز دریاچه و نصب کنتور هوشمند، جلوگیری از برداشت‌، مدیریت نهاده‌های کشاورزی درحوزه با توجه به محدودیت‌ منابع آب، انتقال آب به جزایر و تالاب‌های حاشیه‌ دریاچه ارومیه از سد حسنلو، تقسیم بندی دریاچه و ‌تامین اعتبار مورد نیاز و تسریع در انتقال آب در طرح انتقال آب از رودخانه زاب به حوضه آبریز دریاچه ارومیه هستند.
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو در پایان خاطرنشان کرد: به خاطر برداشت‌های غیر مجاز آب تراز دریاچه بیش از 20 متر کاهش یافته است.

توقف 40 طرح سد‌سازی در اطراف دریاچه ارومیه

وی همچنین در حاشیه این همایش با تاکید بر این که کشور با تنش آبی وسیع مواجه است، خبر داد: در 296 محدوده از609 محدوده مطالعاتی با تنش شدید آبی مواجه هستیم.
وی با بیان این که نباید برای نجات دریاچه منتظر معجزه باشیم بلکه این کار نیاز به همت جمعی دارد و در غیر این صورت دریاچه نجات پیدا نمی کند، تصریح کرد: لازمه بازگشت وضعیت دریاچه به شرایط عادی همت جمعی است که باید از سطح ملی تا سطح منطقه ای اتفاق بیفتد.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اشاره به وظیفه دولت در حفظ دریاچه ارومیه اظهار کرد: دولت و هیات دولت وظیفه دارد که در جایگاه خودش سیاستها، هدایتها، نظامها و قوانین مورد نیاز را ارائه کند اما باید درنظر گرفت که حدود شش میلیون نفر در حوزه از آب استفاده می کنند و بدون کمک آنها که بخشی کشاورز هستند نمی توان کاری کرد.
دائمی با اشاره به این که در حال حاضر 4.5 میلیارد مترمکعب آب در حوزه دریاچه ارومیه مصرف می شود، گفت: مصرف آب باید کاهش پیدا کند چرا که درغیر این صورت نمی توانیم به بازگشت دریاچه به شرایط قبلی فکر کنیم و امکان دارد که بخشی از دریاچه خشک باقی بماند.
وی با اشاره به این که راه‌حل‌هایی که ارائه می شود نشان می‌دهد که تکلیف نهایی ما برای حفظ دریاچه چیست، گفت: باید برای حفظ کل دریاچه اقدامات اساسی در حوزه انجام شود و در غیر این صورت با توجه به آسیبهایی که ممکن است به مردم بخورد باید برای نجات بخشی از دریاچه فکر دیگری کنیم.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اعلام خبر توقف 40 طرح سد‌سازی گفت: مطالعات و ادامه ساخت 40 سد برخلاف موافق نبودن مقامات محلی، اعتراض نمایندگان مجلس و مردم منطقه متوقف شد؛ این طرح‌ها متوقف شدند تا زمانی که در شورای آب و در دولت در مورد آن تصمیم‌گیری شود.
دائمی ادامه داد: حدود 57 سد در حوزه ارومیه است که بخشی از آنها در حال بهره‌برداری است و مطالعه و ساخت 40 سد متوقف شده است.
وی گفت: از سوی دیگر 1.7 مترمکعب حجم مخازن سد‌های منطقه است بنابراین اجرای سد‌ها فعلا متوقف شده است تا ببینم شرایط دریاچه چگون است؛ اگر بهبود شرایط منوط به توقف کار باشد، متوقف‌کردن اجرای پروژه‌ها انجام خواهد شد.
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اشاره به این‌که امکان رهاسازی آب از سد‌های فعال وجود دارد، گفت: در این مورد باید هماهنگی صورت بگیرد، چرا که این سد‌ها آب‌ شرب، صنایع و کشاورزی را تأمین می‌کند. بنابراین قبل از تخلیه مخزن باید به کشاورزان اعلام کنیم که مثلا برای سال جاری آب 100 هزار از اراضی را نمی‌توان تأمین کرد.
دائمی با اشاره به این‌که براساس شاخص تقریبا هر 1.5 هکتار اراضی کشاورزی معادل هزینه‌ی یک خانوار را تامین می‌کند، تصریح کرد: برای چالش‌های موجود از این دست باید راه‌حل پیدا کنیم و در مورد تخلیه سد‌ها تامین آب شرب و معیشت مردم را در نظر بگیریم.
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اشاره به این‌که دولت دو ماه فرصت داده تا در روز 27 مهرماه نتایج مطالعات ارائه شود، اظهار کرد: در این فرصت راهکارهای جدید ارائه می‌شوند و با راه‌حل‌های قبلی تبدیل به نقشه راه شده و تقدیم دولت خواهند شد.
دائمی با اشاره به طرح انتقال آب از ارس به دریاچه ارومیه گفت: انتقال آب یکی از راهکارهای موجود است اما انتقال آب از ارس مشکل دریاچه ارومیه را به تنهایی حل نمی‌کند.
وی با اشاره به این‌که انتقال آب از ارس با توجه به پروتکل‌هایی که بین کشور‌های همسایه و ایران است و با در نظر گرفتن اقداماتی که در بالا‌دست در کشور‌های دیگر انجام می‌شود، یکی‌ از راه‌حل‌ها است ولی حجم آب رودخانه ارس کفایت لازم برای حل مشکل را به تنهایی ندارد.
وی تصریح کرد: برخی از طرح‌هایی که مطرح است صرفا جنبه‌ی تأمین آب شرب، آب صنایع و بعضا آب کشاورزی صنعتی منطقه را دارد و انتقال آب ممکن است کمی از برداشت آب بکاهد اما راه‌حل اصلی نیست.
دائمی با اشاره به میزان اعتبار مورد نیاز و تخصیص درست برای نجات دریاچه گفت: بیش از اعتبار به مدیریت نیاز داریم. باید مدیریت بهم پیوسته منابع آب را در دریاچه اعمال کنیم.
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو افزود: پس از اعمال مدیریت بهم‌پیوسته و تعیین برنامه، قطعا دولت برنامه‌ی مالی و زمانی هم دارد.
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو با اشاره به مناسب نبودن وضعیت دریاچه ارومیه تاکید کرد که این مشکل در کل پهنه سرزمینمان وجود دارد و گفت: الان در جای جای کشور از جمله در حوزه زاینده رود و حوزه‌های میانی کشور (فلات مرکزی) با این مشکل مواجه هستیم.
دائمی با اشاره به لزوم شناسایی چند پدیده اظهار کرد: واقع شدن کشوردر کمربند خشک جهان و افزایش اثرات خشکسالی ها، افزایش جمعیت، ایجاد اشتغال برای مردم و مصرف بیشتر آب باعث شده در کل کشور به جز چند بخش، با کمبود آب و مشکل دریاچه ارومیه مواجه باشیم.
وی با اشاره به این که حوزه دریاچه ارومیه بسته است و اثرات کمبود آب سریع خودش را نشان می دهد، تصریح کرد: حوزه‌های دیگر یا به دریاها و یا به کفه‌های طبیعی وصل هستند و به این حادی مشکل خود را نشان نمی دهند.
معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو تاکید کرد: نتایجی که از مطالعات در نمونه شاهدی مثل دریاچه ارومیه صورت می گیرد حتما باید به حوزه‌های دیگر هم منتقل شود و از نتایج آن استفاده کنیم.
دائمی با اشاره به این‌که هر اقدامی در حوزه دریاچه ارومیه صورت بگیرد در قالب پروتکل‌هایی است که با کشور‌های همسایه داریم و فراتر از ظرفیت‌ها اقدامی نمی‌شود، گفت: در حوزه دریای خزر نیز معتقدیم کشور‌های همسایه در حفظ کیفیت آب کوتاهی کردند.
وی با اشاره به میزان کم مراکز صنعتی ایرانی در حاشیه‌ی دریای خزر گفت: متاسفانه کشور‌های همسایه مراکز صنعتی گسترده‌ای در حاشیه دریای خزر دارند.
دائمی با ابراز امیدواری نسبت به همکاری خوب کشور‌های همسایه برای حفظ کیفیت آب دریای خزر خاطر نشان کرد: در حال حاضر همکاری گسترده‌ای بین کشور‌های همجوار دریای خزر وجود دارد که امیدواریم منجر به حفظ شرایط مطلوب شود.
انتهای پیام