خبرهای هشدارآمیزی درباره وضعیت تهدیدآمیز خاک برای محیط‌زیست و محصولات کشاورزی به گوش می‌رسد. اما همین خبرها می‌گویند که خاک مرغوب می‌تواند کره زمین را نجات دهد.

به گزارش سایت خبری محیط زیست ایران (IENA)، مایکل گوو، وزیر محیط‌زیست وقت بریتانیا، در سال ۲۰۱۷ گفت "هیچ کشوری نمی‌تواند نابودی خاک و حاصل‌خیزی آن را از سر بگذراند"، و هشدار داد که ادامه کشاورزی در بریتانیا شاید تنها برای چند دهه ممکن باشد.

خطرات و توانایی‌های این ماده تیره‌رنگ چیست، و چقدر باید نگران باشیم؟

چرا خاک برای ما مهم است؟

خاک همه جا هست، در پارک‌ها، باغچه‌ها، کشتزارها، زیر پاهایمان و زیر پیاده‌روها. اما خیلی وقت‌ها به این ماده فوق‌العاده و ارزشمند بی‌توجهی می‌شود و "کثیف" تلقی می‌شود.


وابستگی ما به خاک اساسی است. ۹۵ درصد غذای ما از خاک تامین می‌شود، یا در قالب محصولات کشاورزی که مستقیما می‌خوریم، یا علف و دیگر گیاهانی که برای تهیه گوشت خوراک حیوانات می‌شوند. و این تنها یک بعد از محاسن خاک است.

پروفسور بریجیت امت، عضو مرکز زیست‌شناسی و آب‌شناسی بریتانیا، می‌گوید "خاک یکی از آن پدیده‌های زمینی است که نه به خوبی شناخته شده‌اند و نه به اندازه کافی حائز اهمیت پنداشته می‌شوند."

گیاهان برای رشد نه تنها به مواد معدنی موجود در خاک نیاز دارند، بلکه برای تولید مواد غذایی از راه فتوسنتز به کربن دی‌اکسید موجود در هوا نیز احتیاج دارند - و بخشی از این کربن وارد زمین می‌شود. میزان کربن موجود در خاک واقعا زیاد است - سه برابر میزان موجود در جو زمین، و دو برابر میزان موجود در درخت‌ها و جنگل‌ها. خاک می‌تواند کربن "ترسیبی‌" را در خود ذخیره کند، اما این کربن ممکن است با کاهش کیفیت خاک رها شود. رها شدن کربن از خاک کم‌کیفیت در افزایش کربن دی‌اکسید موجود در جو زمین نقش دارد، یکی از گازهایی که موجب تغییرات اقلیمی می‌شوند.

طبق تخمین‌ها، یک گرم خاک می‌تواند میزبان حدود ۵۰ هزار گونه مختلف میکروارگانیسم باشد، و تعداد میکروارگانیسم‌های موجود در یک قاشق چای‌خوری خاک هم از تعداد کل انسان‌های روی زمین بیشتر است. برخی از اجزاء آنتی‌بیوتیک‌هایی که امروزه در مقابله با بیماری‌ها استفاده می‌کنیم در همین ماده که از نظر شیمیایی و بیولوژیکی بسیار غنی است تولید شده‌اند. پروفسور امت می‌گوید "ما به معنای واقعی کلمه از خاک دارو می‌گیریم."

مساله مهم این است که این "شبکه خاکی" غنی زندگی زیرزمینی ساختاری باز ایجاد می‌کند که به آب باران اجازه می‌دهد در زمین رسوخ کند. این رطوبت ذخیره شده به گیاهان اجازه می‌دهد که حتی در زمان خشک‌سالی هم رشد کنند. این ساختار در عین حال مانع از وقوع سیل می‌شود، کارکردی که به خاطر بارش‌های شدید و غیرقابل پیش‌بینی ناشی از تغییرات اقلیمی در بریتانیا و دیگر نقاط جهان بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است.

غذا و کشاورزی بخشی از سلامت خاک است

مساله خاک ارتباط مستقیمی با غذای ما دارد، چرا که حدود ۷۰ درصد خاک بریتانیا زیر کشت است. کارشناسان خاک با این ایده که تعداد کشت‌های باقی‌مانده ما عدد محدودی است شدیدا مخالفت می‌کنند، اما می‌گویند که مراقبت بهتر از خاک امری حیاتی است.

برخی کارهای مرسوم در کشاورزی مدرن می‌توانند به سلامت خاک آسیب بزنند و کشاورزان را گرفتار چرخه‌ای بسته کنند؛ افزودنی بیشتر برای برداشت کمتر. شخم زدن زمین و استفاده از ماشین‌آلات سنگین وقتی که خاک نمناک است به بیولوژی غنی و ساختار حیاتی آن آسیب می‌زند. کشت مکرر یک محصول مانند گندم یا جو باعث تحلیل سطح مواد غذایی خاک می‌شود و رشد علف و آفت را تشویق می‌کند. این رویه استفاده از کود شیمیایی، آفت‌کش و علف‌کش را که به رشد محصول کمک می‌کنند الزامی می‌کند، روندی که باعث تخریب بیشتر ماهیت پیچیده زمین می‌شود. برای نمونه، گروه "فیدبک" که در حیطه غذا و محیط‌زیست فعال است تخمین زده می‌زند که ۱۰ درصد آسیب سالانه‌ای که به لایه فوقانی خاک در بریتانیا وارد می‌شود ناشی از کشت چغندر قند است.

خاک ضعیف برای همه مضر است


با وجود اهمیتش، سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل می‌گوید که یک‌سوم خاک دنیا کیفیت خود را از دست داده است. این اتفاق چند مشکل به همراه دارد و هزینه‌بر است - حدود ۱.۵ میلیارد دلار در انگلستان و ولز.

خاک فرسوده راحتتر توسط باران شسته می‌شود و لایه فوقانی خود را که برای رشد محصول مهم است از دست می‌دهد. میزان خاکی که در کل دنیا از دست می‌رود ۱۰ تا ۴۰ برابر خاک جایگزین است. خاک بریتانیا نسبتا عمیق است و اقلیمش نیز در مقایسه با دیگر کشورها معتدل است، اما در برخی مناطق که روند فرسایش سریعتر است سالانه ۲ سانتی‌متر خاک از دست می‌دهد.
 یکی از راه‌های فرسایش خاک فشرده شدن آن توسط ماشین‌آلات کشاورزی است. پروفسور امت می‌گوید بارندگی شدید جذب چنین خاکی نمی‌شود، و گل و مواد شیمیایی را با خود وارد شبکه آبی می‌کند و بر بوم‌شناسی رودخانه‌ها و سواحل تاثیر می‌گذارد. پیامد این اتفاق افزایش هزینه تصفیه آب برای ساکنان است


خاک بر کیفیت غذایی مواد خوراکی تاثیر می‌گذارد، اما هنوز درک درستی از نحوه ارتباط این مساله با کشاورزی وجود ندارد. یکی از انجمن‌های غذایی آمریکا دستگاهی ساخته است که به شما اجازه می‌دهد مواد غذایی موجود در میوه و سبزی را اندازه بگیرید. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که، برای مثال، در بین ۶۵۰ هویج آزمایش شده، میزان پلی‌فنل‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های موجود در بعضی نمونه‌ها به ترتیب ۲۰۰ و ۹۰ برابر نمونه‌های دیگر بود. نتیجه این مطالعه این بود که "هر هویجی هویج نیست."

کشاورزان چگونه خاک خوب ایجاد می‌کنند؟

جان چری، کشاورز بریتانیایی، ۱۲ سال گذشته را صرف گذار به روش‌هایی کرده است که خاک خوب را در کانون توجه کسب‌وکارش قرار می‌دهند. او زمین را شخم نمی‌زند و با کاشت محصولات مختلف زمین را در تمام سال پوشیده نگاه می‌دارد. این کار کیفیت خاک را حفظ می‌کند و مانع از فرسایش آن می‌شود. او دیگر نیازی به کود شیمیایی ندارد، به همین خاطر پرندگان و حشرات متنوعتری در مزرعه او یافت می‌شوند و گیاهان قویتری از این خاک قویتر عمل می‌آیند. هر دو مساله به حل مشکلات ناشی از آفت و بیماری کمک می‌کنند.

آقای چری پنج سال پیش کنفرانس سالانه‌ای را پایه گذاشت که هدفش ترویج "کشاورزی احیاکننده" است. به گفته او "کشاورزی احیاکننده یعنی بهتر کردن کیفیت خاک همزمان با کشت غذای خوب به قیمت خوب." محصول سالانه او شاید اندکی کمتر باشد، اما هزینه‌هایش نیز کمتر است و مزرعه‌اش آسیب کمتری از سیل و خشکسالی می‌بیند. او می‌گوید "طبیعت صدها میلیون سال از ما جلوتر است و می‌داند که چطور بدون استفاده از افزودنی‌های شیمیایی غذا تولید کند."

احشام نیز در معادله خاک نقش ایفا می‌کنند. کود طبیعی، اگر خوب مدیریت شود، به حاصل‌خیزی خاک کمک می‌کند. ترکیب کشاورزی و دام‌پروری، تغییر مدام محصول، و عدم استفاده از کود شیمیایی مجددا دارد بین کشاورزان باب می‌شود.

خاک چه جایی در مبارزه با تغییرات اقلیمی دارد؟


کارشناسان خاک عقیده دارند که آزمایش مرتب خاک نقشی اساسی در استفاده از مزایای خاک و جلوگیری از فرسایش آن ایفا می‌کند. در بریتانیا ۷۴۷ نوع خاک مختلف وجود دارد و شرایط نیز از مزرعه به مزرعه متفاوت است. آزمایش خاک به کشاورزان کمک می‌کند تا از وضعیت سلامت خاک خود مطلع شوند و نیازهایش را برطرف کنند. کشاورزی دقیقتر به معنی آسیب کمتر به محیط‌زیست و کاهش بالقوه هزینه‌ها است.

اما وضعیت به شکلی کلی نیز محتاج نظارت است. برای مثال، از کل بودجه‌ای که دولت سالانه به نظارت بر آب، هوا و خاک اختصاص می‌دهد، تنها ۰.۴ درصد صرف خاک می‌شود. الن فی، یکی از بنیان‌گذاران "اتحاد خاک تجدیدپذیر"، می‌گوید "خاک برای سلامت همه چیزهای دیگر حیاتی است. دسترسی به اهداف محیط‌زیستی بدون رسیدگی به وضعیت خاک ممکن نیست، و ما هنوز فاصله زیادی با سامان دادن به وضعیت خاک داریم."

انتهای پیام